Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), son dönemlerde uyguladığı politikalar ve denetim mekanizmalarıyla dikkatleri üzerine çekti. Ancak, 2023'ün sonlarına yaklaşırken bu kuruluşun İran'dan çekilme kararı, sadece bu ülkenin nükleer programı açısından değil, aynı zamanda Ortadoğu'nun genel güvenlik dinamikleri açısından da büyük bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor. Bu kararın ardındaki nedenler, muhtemel sonuçları ve bölgede yaratacağı etkiler üzerinde durmak, durumu daha iyi kavrayabilmemiz açısından hayati bir önem taşıyor.
UAEA, 1957 yılından bu yana nükleer enerjinin barışçı amaçlarla kullanımını teşvik etme ve nükleer silahların yayılmasını önleme misyonuyla faaliyet göstermektedir. İran'ın nükleer programı üzerindeki denetim, ajansın en önemli görevlerinden biriydi. İran, 2003'te başladığı nükleer programı ile uluslararası toplumu endişelendirmişti. Bu bağlamda, UAEA müfettişleri, İran'ın nükleer tesislerindeki faaliyetleri denetleyerek uluslararası taahhütlere uyulup uyulmadığını belirlemekle görevlendirilmişti. Ancak son yıllarda, İran ile Batılı ülkeler arasında yaşanan gerginlikler, ajansın denetimlerinde ciddi aksamalara yol açtı. Özellikle, ABD’nin 2018'de nükleer anlaşmadan çekilmesi ve İran'ın da zamanla anlaşmanın şartlarını ihlal etmeye başlaması, durumu daha da karmaşık hale getirdi. UAEA'nın İran'dan çekilme kararı, bu uzun süredir devam eden çatışmanın bir sonucu olarak değerlendirilmekte. Ajans, İran’ın sağladığı bilgilere güvenmenin zorlaştığını ve müfettişlerin faaliyetlerini yerine getiremez hale geldiğini belirtiyor.
UAEA’nın İran’dan çekilmesi, sadece nükleer enerji alanında değil, aynı zamanda bölgenin jeopolitik dengelerinde de önemli değişikliklere yol açabilir. Çekilme kararı, İran’ın nükleer programını daha fazla gizlice gerçekleştirme olasılığını artırıyor. Uluslararası gözlemcilerin bulunmaması, İran’ın nükleer gelişmelerini daha opak hale getirebilir ve bu durum, komşusu olan ülkelerin güvenlik kaygılarını artıracaktır. Ayrıca, İran’ın olası nükleer silah geliştirmesi, bölgedeki diğer aktörler tarafından büyük bir endişe ile karşılanacaktır. Suudi Arabistan ve İsrail gibi ülkeler, İran’ın bu potansiyel gelişimine karşı kendi savunma sistemlerini güçlendirmek durumunda kalabilirler. Çekilmenin ardından bu ülkelerin nasıl bir strateji izleyeceği, bölgedeki güç dengesinin geleceği açısından kritik bir öneme sahip. UAEA'nın çekilmesiyle, İran’ın nükleer programının kontrolden çıkma riski oldukça artmakta. Bu durum, uluslararası müzakereleri ve diplomatik çabaları etkileyerek, yeni bir silahlanma yarışına da zemin hazırlayabilir. Uluslararası toplumun, İran’ın nükleer faaliyetleri konusunda daha etkin bir denetim mekanizması geliştirmesi gerekecek.
Sonuç olarak, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın İran’dan çekilmesi, hem bölgedeki güvenlik dinamiklerini etkileyecek hem de uluslararası toplumun nükleer silahların yayılmasını önleme çabalarını sorgulatacaktır. Bölgedeki ülkeler, bu gelişmeyi göz önünde bulundurarak kendi savunma stratejilerini gözden geçirecekleri gibi, uluslararası aktörler de yeni müzakere yolları aramak zorunda kalacaklardır. Tüm bu gelişmeler, Ortadoğu’nun geleceği açısından önemli değişimlere neden olabilir.
